Sỏi mật là gì? Một số lưu ý làm giảm nguy cơ mắc sỏi mật

Sỏi mật là một bệnh phổ biến và mặc dù không gây nguy hiểm tính mạng, nhưng nếu không được phát hiện sớm, nó có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe và gây khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày. Quá trình hình thành sỏi mật diễn ra khá âm thầm, làm cho việc phát hiện khó khăn. Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân và tiến triển của sỏi mật để có thể phòng ngừa và can thiệp kịp thời.

Sỏi mật là gì? Nguyên nhân nào gây ra sỏi mật? 

Sỏi mật là một dạng cặn rắn giống như viên đá, có thể có kích thước nhỏ như hạt cát hoặc lớn hơn thậm chí bằng quả trứng, được hình thành trong túi mật.

Nguyên nhân gây ra tình trạng này là do sự bất cân đối trong tỷ lệ giữa ba thành phần chính của dịch mật, bao gồm sắc túi mật, cholesterol và muối canxi. Ban đầu, căn bệnh này thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi một viên sỏi nghẹt ống túi mật, gây ra cơn đau cấp tính, và lúc này cần phải điều trị ngay lập tức.

Sỏi mật hình thành trong bao lâu? Các loại sỏi mật 

Có 3 loại sỏi mật chính là sỏi sắc tố, sỏi muối và sỏi cholesterol. Dưới đây là sự hình thành của từng loại sỏi mật. 

Sỏi sắc tố mật

Sỏi mật mang sắc tố là một loại sỏi mật phổ biến, bao gồm mỏ mật sắc tố nâu và sỏi mật sắc tố đen. Sỏi được hình thành từ hemoglobin, một thành phần có trong hồng cầu. Khi các tế bào hồng cầu trở nên già cỗi, chúng bị phá hủy và giải phóng hemoglobin, sau đó chuyển hóa thành bilirubin và tiết vào máu. Bilirubin được gan xử lý và thải vào mật.

Sỏi sắc tố hình thành khi có quá nhiều bilirubin trong mật kết hợp với các thành phần khác tạo thành các hạt. Các sắc tố này có khả năng hòa tan kém và tương tác với nhau tạo thành hạt sỏi. Dần dần, kích thước của các hạt tăng lên và cuối cùng hình thành sỏi mật mang sắc tố đen.

Sỏi Cholesterol 

Sỏi cholesterol là một loại sỏi mật phổ biến, có thành phần chủ yếu từ chất cholesterol. Cholesterol được gan bài tiết vào mật, tuy nhiên để vận chuyển cholesterol qua dịch mật, chất này phải được hòa tan trong mật.

Chất cholesterol là một loại chất béo, trong khi dịch mật là một loại nước, do đó, mặc dù cholesterol có thể được hòa tan trong dịch mật, gan vẫn cần tổng hợp ra hai loại acid mật từ cholesterol, gồm acid cheno desoxycholic và acid cholic. Hai loại acid này kết hợp với taurin và glycerin trong tế bào gan để tạo thành muối mật hòa tan.

Khi cholesterol đã được hòa tan trong mật, nó sẽ vận chuyển qua các ống dẫn mật. Các acid mật này ban đầu là acid mật nguyên thủy, sau đó khi xuống ruột sẽ chuyển thành acid mật thứ phát, acid desoxycholic và sau đó thành acid lithocholic trước khi được đào thải ra ngoài cơ thể qua phân.

Sỏi mật cholesterol hình thành khi có sự mất cân bằng giữa lượng cholesterol và muối mật. Khi gan phải tiết quá nhiều cholesterol và không đủ acid mật và lecithin để hòa tan, một lượng lớn cholesterol sẽ không thể hòa tan và sẽ kết tụ lại với nhau, dần tăng kích thước và cuối cùng hình thành sỏi mật.

Sỏi muối mật

Khi các muối mật khi kết tinh tạo thành sỏi. Do kết hợp với canxi nên viên sỏi sẽ có màu đỏ.

Diễn biến phát triển của sỏi mật, sỏi mật hình thành trong bao lâu?

Bệnh sỏi mật có thể có những biến chứng đáng lo ngại như sau:

• Viêm túi mật: Khi một viên sỏi mật bị kẹt ở cổ túi mật, có thể gây viêm túi mật dẫn đến đau đớn và có thể gây sốt.
• Tắc ống mật: Sỏi mật rơi vào ống mật chủ có thể làm tắc ống dẫn mật, gây trở ngại cho dòng chảy mật từ gan và túi mật đến ruột, dẫn đến tình trạng nhiễm trùng đường mật hoặc bệnh vàng da.
• Tắc tụy: Dịch tụy có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa và chảy qua các ống tụy. Sỏi mật có thể làm tắc nghẽn ống tụy dẫn đến viêm tụy. Viêm tụy thường gây đau bụng dữ dội, liên tục và cần phải nhập viện để điều trị.
• Tắc ruột: Sỏi mật khiến túi mật viêm mãn tính và dính chặt vào tá tràng. Theo thời gian, sỏi mật ăn mòn thành túi mật và tá tràng, gây ra rò tá tràng. Viên sỏi sẽ đi theo đường rò này rơi vào tá tràng, ruột non và kẹt lại ở hồi tràng – nơi có đường kính rất nhỏ.
• Ung thư túi mật: Một người có tiền sử sỏi mật có nguy cơ cao mắc bệnh ung thư túi mật. Tuy bệnh này nguy hiểm nhưng nguy cơ mắc không cao và có thể điều trị hoàn toàn nếu được phát hiện và điều trị sớm.

Những ai dễ bị mắc sỏi mật nhất?

Sỏi mật có thể dẫn đến tắc ống mật hoặc viêm túi mật. Những đối tượng dễ mắc sỏi túi mật bao gồm:

• Phụ nữ sau tuổi 40.
• Những người bị béo phì.
• Những người giảm cân đột ngột.
• Những người mắc tiểu đường.

Một số lưu ý giảm nguy cơ mắc sỏi mật

Để giảm nguy cơ mắc sỏi mật, hãy tuân thủ 4 lưu ý sau đây:

• Đừng bỏ bữa thường xuyên: Hãy duy trì các bữa ăn trong ngày và ăn đúng giờ. Việc nhịn ăn hoặc bỏ bữa có thể tăng nguy cơ mắc sỏi mật.
• Duy trì cân nặng ở mức lý tưởng: Tình trạng thừa cân hoặc béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc sỏi mật. Hãy duy trì trọng lượng lý tưởng của cơ thể bằng cách giảm lượng calo tiêu thụ và tăng cường hoạt động thể chất.
• Giảm cân hợp lý: Nếu bạn đang thừa cân, hãy giảm cân nhưng giảm từ từ. Việc giảm cân đột ngột có thể khiến bạn mắc sỏi mật. Chỉ nên giảm từ 0.5 – 1kg mỗi tuần là hợp lý.
• Ăn nhiều rau xanh, hoa quả, chất xơ: Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ và dinh dưỡng cho cơ thể, hạn chế chất kích thích và đồ ăn cay nóng.